Parnassius apollo project LIFE Apollo2020

W tym artykule poznasz tajemnice przetrwania niepylaka w warunkach zimowych

Zima to długi okres, do którego motyle przystosowują się na wiele różnych sposobów. Część z nich zimuje w postaci dorosłej, część podejmuje się dalekiej migracji. Niektóre, tak jak niepylak, zimę spędzają w formie jajeczek. Poznając charakterystykę cyklu niepylaka apollo, zorientujesz się że nie ma on łatwej drogi do pokonania do momentu nadejścia cieplejszych dni. Chcąc zrozumieć biologię naszego bohatera, poznajcie najdłuższy okres z jego życia jakim jest zima. Zaczniemy od preludium czyli od powstawania jaj.

autor: Krzysztof Kalemba

Zanim powstaną jajeczka 

Bardzo krótki okres lotu dorosłych motyli to czas przeznaczony głównie na parowanie i składanie jajeczek. Jajeczka muszą być zbudowane tak, aby zapewnić bezpieczne schronienie dla gąsienic w zimowych warunkach. Przy kopulacji samica zostaje zabezpieczona chitynowym [1] tworzywem nazywanym sfragis.

Samica już po kilku dniach przystępuje do składania jaj, zdolna jest ich znieść nawet do 300 sztuk. Taka ilość jajeczek zwiększa szansę na odnalezienie przez larwy rośliny żywicielskiej [2], jaką są niektóre gatunki rozchodników (Sedum), rojników (Sempervivum) i różeńców (Rhodiola).

Formowanie życia i przetrwanie

Zima i chłód to dla większości niepylaków ciężkie warunki. Czas jaki gąsienice spędzają w jajeczkach to czas, który zaważy liczebnie na ich przyszłej populacji [3].Warto zastanowić się co dzieje się z jajami po złożeniu ich przez samicę, jakie procesy odpowiadają za tak niezwykłe przemiany w przyrodzie?

Jajeczka posiadają chitynową warstwę chroniącą przyszłe gąsienice przed patogenami [4] i wilgocią. W ich skład wchodzą również rozmaite aminokwasy, białka i enzymy. Same jaja są bardzo wytrzymałe ale pozwalają na dopływ powietrza do wewnątrz, nie wszystkie wychodzą idealne i nie z wszystkich wyklują się gąsieniczki. O tym zadecyduje jeszcze sporo czynników. Już w czwartym tygodniu po ich złożeniu, w jajeczkach pojawiają się gąsienice, ale przez dalsze osiem miesięcy będą czekać w uśpieniu. Cała gromada przez okres zimowych chłodów, przeczeka do nadejścia wiosny.

Oczekiwanie i reakcja

W oczekiwaniu na czas wyjścia z jaja, gąsienica doświadcza wielu prób.

Pierwszą z nich jest przedwiośnie – czas w którym temperatury mogą okresowo wzrastać na tyle, by dać fałszywy sygnał maluchom do pobudki. Taka sytuacja może zdarzyć się jeszcze jesienią, kiedy długo utrzymują się upały i ciepłe noce, a nawet zimą jeśli wystąpi nagłe ocieplenie. Wystarczy, że nocą temperatury się podniosą, a poranne promienie słońca ogrzeją jajeczka. Dla gąsienic taka zmiana oznacza śmierć, na skutek powracającego zimna i braku pożywienia. Duża liczba wyprodukowanych przez każdą samicę jajeczek zwiększa szanse na to, że część wykluje się we właściwym momencie. To jedno z wielu przystosowań do warunków w których żyje niepylak.

Na przełomie zimy i wiosny nadchodzi właściwy dla gąsienic okres przebudzenia. W zależności od regionu może być on nieco przesunięty w czasie, ale zazwyczaj jest to przełom marca i kwietnia. Może się zdarzyć również tak, że zima się przedłuży i ocieplenie przyjdzie później. W górach mamy jeszcze chłodne noce, ale czas nagli ponieważ materiał odżywczy wewnątrz jajeczka się kończy. Kiedy przyjdzie pora, gąsienice zaczną pożywiać się ścianką jaja i przegryzą jego otoczkę. Nabiorą wtedy sił i wystartują prędko w poszukiwaniu rośliny żywicielskiej.

Dorosłe, wyposażone w skrzydła niepylaki, nie należą do specjalnie ruchliwych, za to ich gąsienice są bardzo szybkie. Jeżeli te małe gąsieniczki w porę nie znajdą pożywienia, nie przetrwają. To kolejne przystosowanie zwiększające szanse na przetrwanie gatunku.

Rok z życia niepylaków to próby, szanse i wyścigi, pasmo sukcesów i porażek. Wszystko po to by zamknąć cykl i pozostawić po sobie kolejne pokolenie. Tylko w taki sposób może przetrwać gatunek żyjący w surowym i coraz szybciej zmieniającym się świecie.

[1]- chityna – związek chemiczny ( polisacharyd ) tworzący wierzchni szkielet u części organizmów wraz z białkami, solami wapnia i magnezu pozyskiwanymi wraz z pożywieniem w przypadku owadów.

[2]- roślina żywicielska – roślina której organizm potrzebuje do rozwoju w większości swojego cyklu rozwojowego.

[3]- populacja – grupa osobników jednego gatunku zamieszkująca dany obszar w określonym czasie. 

[4]-patogeny- czynniki biologiczne wywołujące choroby u organizmów żywych, należą do nich wirusy, bakterie, pierwotniaki  i grzyby.

Źródła pomocnicze :

Les Pages Entomogoliques d’Andre Lequet.

European Lepidoptera and their ecology: Parnassius apollo

http://www.pyrgus.de/Parnassius_apollo_en.html

Butterflies in Benelux / Parnassius apollo 

http://www.phagea.org/Dagvlinders/BinkMONOPAP/Bink_Monograph_Papollo.htm

Warto zajrzeć :

https://butterfly-conservation.org/news-and-blog/where-do-butterflies-and-moths-go-in-winter

Autorzy: Krzysztof Kalemba, Kamila Grzesiak, Julia Hava

Łąki stanowią nieodłączną część środkowoeuropejskiego a zarazem polskiego dziedzictwa. Ich wkład w charakter krajobrazu, rolnictwo i folklor sprawiają, że są one bardzo ważną częścią historii, a w czasach globalnego kryzysu bioróżnorodności – naszymi najlepszymi sprzymierzeńcami.

Łąki to dziś półnaturalne tereny otwarte z dominacją traw użytkowane przez człowieka

Dziś skupimy się na łąkach występujących w Europie Centralnej i Środkowo – wschodniej – na przykładzie Polski.

Biorąc pod uwagę pochodzenie łąk, na tym obszarze geograficznym,  występują łąki pochodzenia:

półnaturalnego

sztucznego.

Górskie łąki z Tragopogon orientalis w Karkonoszach. Fot. Krzysztof Kalemba

Łąki półnaturalne- potrzebują naszej troski

My w poniższym artykule zajmiemy się głównie łąkami półnaturalnymi, w których stworzeniu uczestniczył człowiek. Dlaczego?

Piszemy o nich, ponieważ łąki półnaturalne znajdują się obecnie często na terenach prywatnych lub na terenach państwowych – niekoniecznie związanych z ochroną przyrody. Losy tych łąk są zależne od świadomości – nas – mieszkańców sąsiadujących z nimi .

Cofając się do czasów przed osadami ludzkimi dla Europy Centralnej najbardziej stabilnym i dominującym krajobrazem był las. Ludzie, osiedlając się stopniowo go wycinali – wskutek czego z czasem powstały grunty orne, zabudowa, a  także łąki półnaturalne. Teraz tak właśnie wykształcone łąki są od człowieka częściowo zależne. Dziś zabudowa jest coraz gęstsza, a intensywność upraw, użycie pestycydów oraz nawozów w sąsiedztwie, a także zmiany klimatu – wszystkie te czynniki są dla łąk trudne. Dlatego-dbajmy o nie potrójnie.

Skoszona łąka w Uniemyślu . Fot. Krzysztof Kalemba

Znaczenie łąk dla człowieka 

Człowiek w sposób pośredni również jest zależny od łąk. Ponieważ, jednak zależności w ekosystemie są skomplikowane – nie jest to widoczne na pierwszy rzut oka. Ta akurat zależność nie jest jednak trudna do zrozumienia. Uprawy oraz stabilność ekosystemów zależna jest od owadów zapylających, a ich domem i schronieniem są właśnie łąki. Dlatego właśnie  ich ochrona jest tak ważna.

Znaczenie łąk można oczywiście rozpatrywać także w kategoriach krajobrazowych i tożsamościowych – gdzie mozaika pól uprawnych, łąk i lasów – to tradycyjny Polski krajobraz. Bardziej abstrakcyjnie można też docenić ich istnienie w ogóle- wyobrażając sobie świat bez łąk.

Niezależnie od pobudek – potrzebne jest działanie tu i teraz.  Dlatego właśnie w ramach projektu LIFE Apollo2020 zachęcamy do zapoznania się ze sposobami na dbanie o lokalne dziedzictwo – jakim jest bioróżnorodność na łąkach w naszej części Europy.

Łąki z Phleum pratense w Górach Skalistych / Sudety. Fot. Krzysztof Kalemba

Dbanie o łąkę

Jeśli chcemy zachować łąki półnaturalne jako dom dla, dla zapylaczy i innych organizmów musimy o nie dbać.  Łąka nie ma łatwo, kiedy dotyka ją susza lub kiedy pojawi się sporo roślin silniejszych od jej stałych mieszkańców. Łąki powinny być użytkowane w określony sposób poprzez : koszenie, zbieranie skoszonej biomasy, wypas zwierząt – ale ekstensywny – intensywny łące nie służy. Ważne jest również dbanie o to by łąka nie straciła wody, a także, by nie zarastały ją drzewa i krzewy.

Zaopiekowana łąka to zdrowa łąka, która z czasem będzie radziła sobie „prawie” sama. Zdrową łąkę można rozpoznać po różnorodności roślin – a te z kolei pozwalają przetrwać owadom – które również możemy na takiej łące zaobserwować.